Bağımlılık Nedir?

Bağımlılık Nedir?

Bağımlılık, olumsuz sonuçlara rağmen bir maddeyi (alkol, uyuşturucu) veya aktiviteyi (kumar, alışveriş, oyun) kullanmayı kontrol edememe durumudur. Bağımlılık, fiziksel, zihinsel ve ruhsal olarak hayatın tüm yönlerini olumsuz etkileyebilen ciddi kronik bir beyin hastalığıdır.

Bağımlılık Türleri Nelerdir?

Bağımlılık yapıcı birden çok madde olmasına karşın temel olarak iki ana grupta incelenebilir:

 

Madde Kaynaklı Bağımlılıklar: Madde kaynaklı bağımlılıklar fiziksel olarak vücudun içine çeşitli yollarla (solunum, enjeksiyon…) yabancı bir maddenin alınmasıdır. Bu maddeler beynin ödül sistemini uyararak geçici bir haz veya öfori hissi yaratır ve bu da tekrarlanan kullanımı pekiştirir. Bunlara şunlar örnek gösterilebilir:

• Alkol
• Bazı Reçeteli ilaçlar (örneğin uyku hapları, ağrı kesiciler)
• Uyuşturucular (örneğin, esrar, opioidler, kokain)
• Tütün mamülleri

Davranışsal (Madde Dışı) Bağımlılıklar: Davranışsal bağımlılıklar madde kökenli bağımlılıklardan farklı olarak vücuda dışarıdan herhangi bir madde girmez. Bunun yerine kişi bir etkinlikle veya aktiviteyle meşguliyet söz konusudur. Bu davranışlar aynı zamanda beynin ödül yollarını harekete geçirerek, kimyasal alımın olmadığı durumlarda bile psikolojik bağımlılık yaratıyor. Bunlara örnek olarak şunlar verilebilir:

• Kumar
• Alışveriş
• İnternet ve video oyunları
• Yeme Bağımlılığı

 

Bağımlılığın Oluşmasında Beynin Ödül sistemi merkezi bir rol oynar

 

Beyin, ödül sistemi adı verilen gelişmiş bir sisteme sahiptir. Bu sistem, yemek yemek, egzersiz yapmak veya seks yapmak gibi tarihsel olarak hayatta kalmamız için faydalı olan şeyleri yapmamızı motive etmek üzere tasarlanmıştır. Bağımlılık yapan maddeler kullandığımızda, sistem yüksek dozda dopamin salgılamaya yönlendirilir. Bu, doğal dopamin salgılanmasına kıyasla daha güçlü bir haz duygusu yaşamamızı sağlar ve bu da davranışı tekrarlamamız için güçlü bir sinyal verir. Tekrarlanan kullanımda, sistem aynı olumlu etkiyi elde etmek için maddeyi tekrar almamız yönünde otomatik olarak sinyaller göndermeye başlar. Maddeye ve çeşitli bireysel faktörlere bağlı olarak bu durum farklı hızlarda gerçekleşebilir. Sistem, aynı etkiyi elde etmek için daha fazlasına ihtiyaç duyulduğunu veya kullanımın neden olduğu olumsuz yan etkileri hesaba katmaz. Bu şekilde, yavaş yavaş bir bağımlılık gelişir.

 

Artan Tolerans Ve Yoksunluk Gelişimi Bağımlılığı Kısır Döngüye Sokuyor

 

Bağımlılık yapan bir madde ne kadar uzun süre kullanılırsa, olumlu etkiyi elde etmek için gereken miktar o kadar artar. Buna tolerans gelişimi denir. Tolerans gelişiminin boyutu ve hızı, maddeler arasında farklılık gösterir. Uzun süreli ve artan tolerans seviyeli bir kullanımdan sonra, madde kullanmadığınızda kendinizi çok kötü hissedebilirsiniz. Buna yoksunluk denir. Beyin, kendinizi iyi hissetmek için maddeye ihtiyaç duyduğunuz bir durum geliştirir ve daha önce normal olan durumunuza geri dönmek için sizi madde kullanmaya iter.

 

Bağımlı Olduğumu Nasıl Anlarım?

Aşağıdaki belirtileri gösteriyorsanız bağımlı olabilirsiniz:

• Bağımlılık yaratan bir maddeye veya davranışa karşı duyulan güçlü istek (istek).
• Kontrol kaybı, yani tüketim davranışını kesintiye uğratmada veya durdurmada zorluk.
• Tolerans geliştirme: İstenilen etkiyi elde etmek için bir madde veya davranışın giderek daha fazla miktarda tüketilmesi gerekir.
• Tüketici davranışları uğruna toplumsal yaşamı veya diğer ilgi ve etkinlikleri ihmal etmek.
• Zararlı olduğunu ve yaşamı (olumsuz) etkilediğini bilmesine rağmen tüketmeye devam etmek.
• Çekilme belirtileri: Bağımlılık yapan madde veya davranış artık mevcut olmadığında ortaya çıkan psikolojik veya fiziksel belirtiler.

Bağımlılık İçin Risk Faktörleri Nelerdir?

• Genetik yatkınlık: Bağımlılık sorunu yaşayan aile bireylerinden gelen kalıtım riski artırabilir.
• Akran baskısı: Uyuşturucu veya alkol kullanan arkadaşlardan veya çevreden gelen sosyal etki.
• Ruh sağlığı sorunları:  Depresyon, anksiyete, DEHB veya TSSB gibi durumlar kendi kendine ilaç kullanmaya yol açabilir.
• Çocukluk çağı travması: İstismar, şiddet veya istikrarsız aile ortamı gibi olumsuz deneyimler.
• Erken yaşta uyuşturucu kullanımı:  Küçük yaşta uyuşturucu kullanımı beyin gelişimini olumsuz etkiliyor.
• Çevresel riskler: Yoksulluk, destek eksikliği veya savunmasız bölgelerde yaşamak, savunmasızlığı artırabilir.
• Koruyucu faktörlerin eksikliği: Güçlü ilişkilerin, destekleyici ağların veya bakıma erişimin eksikliği.

 

Bağımlılık Nadiren Tek Başına Hareket Eder

Stres, kaygı, travma ve depresyon da madde kullanım bozukluklarının gelişmesine yol açabilir ve bu da ruh sağlığınız için yeni zorluklar yaratabilir. Araştırmalar, diğer ruh sağlığı sorunlarıyla mücadele eden birçok kişinin aynı zamanda uyuşturucu ve alkol bağımlılığıyla da mücadele ettiğini göstermektedir. Madde kullanım bozukluğu olan birçok kişide başka ruh sağlığı sorunu da görülür.

Bağımlılıkla birlikte en çok görülen ruh sağlığı sorunları:

• Bipolar bozukluk
• Kaygı Bozukluları
• Depresyon
• Yeme bozuklukları
• Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
• Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
• Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
• Kişilik bozuklukları
• Şizofreni ve diğer psikotik bozukluklarıl gelişir?

 

Bağımlılık Nasıl Tedavi Edilir?

Bağımlılık tedavisi her bir bireyin ihtiyaçlarına özel olarak hazırlanmış, kişiselleştirilmiş çok boyutlu bir yaklaşımı ve dayanışmayı esas alır. Bağımlılık tedavisi çeşitli terapilerin bir kombinasyonunu içerebilir. 

Psikoterapi ve Danışmanlık

Bağımlıkla mücadelede en sık başvurulan ve kalıcı etkileri bakımından en çok kullanılan ilaçsız yöntemdir. Terapist, bağımlı birey ve aile arasındaki uyum ve iş birliği esas alınır.   Terapötik müdahaleler, bireylerin duygusal tetikleyicilerle başa çıkmalarına ve daha sağlıklı başa çıkma mekanizmaları geliştirmelerine yardımcı olur. Terapiler temel yaşam becerilerini, nüksetmeyi önleme stratejilerini ve maddeden uzak yaşamayı öğretir. Yaygın kullanılan psikoterapi yöntemleri şunlardır:

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
• Diyalektik Davranışçı Terapi
• Motivasyonel Görüşme
• Grup Terapisi 
• Aile Danışmanlığı

 

 İlaç Destekli Tedavi

Bağımlılığa eşlik eden bir psikiyatrik tanın varlığı veya kişinin tıbbi başka bir bakıma ihtiyaç duyduğu zaman kullanılan yöntemdir.

Erhan İMRE

Uzman Pskdan/ Bağımlılık Danışmanı